Pełny portret Kafki na ARTE.TV

Twórczość Franza Kafki od ponad wieku fascynuje i jednocześnie wzbudza niepokój. Jego opowieści o winie, wstydzie, samotności i absurdzie systemu nie starzeją się – przeciwnie, brzmią dziś wyjątkowo aktualnie, w epoce cyfrowych algorytmów i biurokracji bez twarzy. W kinach możemy zobaczyć polskiego kandydata do Oscara: film „Franz” Agnieszki Holland na nowo stawia postać pisarza w centrum uwagi. Tymczasem platforma ARTE.tv – bezpłatnie i bez wymaganej subskrypcji – udostępnia dokument „Czy znasz Kafkę?” w reżyserii Pavla Šimáka, stanowiący idealne uzupełnienie obrazu Holland. Te produkcje razem tworzą pełny, wielowymiarowy portret jednego z najważniejszych twórców XX wieku.

 

KAFKA Z BLISKA – NIE MIT, LECZ CZŁOWIEK

W filmie Agnieszki Holland widzimy pisarza w jego codziennych zmaganiach z lękami i poczuciem osamotnienia. Twórca „Procesu” jawi się tu jako człowiekiem pełen ironii, ale i pragnienia bliskości: delikatny, wrażliwy, nieustannie poszukujący sensu. Dokument „Czy znasz Kafkę?” dopełnia ten obraz. Tu biograf pisarza Reiner Stach i badacze jego twórczości rysują codzienność: pracę urzędnika w praskim towarzystwie ubezpieczeniowym, relacje rodzinne i przyjacielskie, a także jego nieoczekiwane poczucie humoru. Stereotyp „ciemnego wizjonera” ustępuje miejsca człowiekowi wrażliwemu i świadomemu, który jest rozdarty między obowiązkiem a duchową potrzebą pisania. Kafka nie opisywał abstrakcyjnego „systemu”. Opisywał nas – ludzi gubiących się w mechanizmach, które sami tworzymy.

DYPTYK O PISARZU PRZYSZŁOŚCI

Zarówno fabuła Holland, jak i dokument Šimáka próbują odpowiedzieć na to samo pytanie: kim był Kafka naprawdę? Stosując dwa różne języki narracji, układają się w dyptyk – subtelny, wielowymiarowy, wolny od pomników. Widzimy artystę, który żył w cieniu własnych lęków, a jednocześnie z niezwykłą przenikliwością opisywał świat dopiero budującej się nowoczesności. Pomimo obchodzonej w ubiegłym roku setnej rocznicy śmierci, Kafka zdecydowanie nie jest autorem „minionej epoki”. Jego bohaterowie są przerażająco współcześni – uwięzieni w strukturach, których nie rozumieją. „Proces” jako metafora życia w epoce przepisów i automatycznych decyzji, „Zamek” – opowieść o niekończącej się obsłudze klienta i walce o kontakt z instytucją czy „Przemiana” wyrażająca lęk przed światem, który nie potrafi dostrzec jednostki. Jego słynne zdanie: „Książka powinna być siekierą na zamarznięte morze w naszym wnętrzu” brzmi dziś jak wezwanie do obudzenia się z anomii i otępienia.

ŻYCIE PRYWATNE – WRAŻLIWOŚĆ, LĘKI I WEGETARIAŃSKIE EKSPERYMENTY

Zapisał się w historii jako wizjoner mrocznych światów, jednak w życiu prywatnym Kafka był człowiekiem delikatnym, pełnym wątpliwości, ale też głęboko wrażliwym na innych. Bliskie relacje utrzymywał z rodziną i przyjaciółmi, a w miłości często zmagał się z lękiem przed bliskością i presją norm społecznych. Mało kto pamięta, że był zagorzałym zwolennikiem diety roślinnej – nie z ideologii, lecz z poczucia troski o ciało i świat. Eksperymentował z wegetarianizmem, wierząc, że „czyste życie” zaczyna się od troski o siebie i istoty wokół.

W listach potrafił przechodzić od czułych wyznań do introspekcyjnych lęków – niczym jego bohaterowie, zawieszony między potrzebą miłości a strachem przed nią. Ta intymność codzienności, wolna od patosu, sprawia, że Kafka jawi się jako autor genialny, a także człowiek z krwi i kości – wrażliwy, niepewny, pełen marzeń o życiu, którego nie zdążył doświadczyć w pełni.

DLACZEGO KAFKA WRACA WŁAŚNIE TERAZ?

W świecie pełnym formularzy, regulaminów, anonimowych decyzji i algorytmów Kafka staje się kimś więcej niż klasykiem: jest kronikarzem współczesności, która stała się faktem dopiero po jego śmierci. Dlatego jego powrót na ekrany – zarówno w kinie, jak i na platformie ARTE.tv – nie jest nostalgią. To spojrzenie w lustro. Kafka przewidział nasz czas: epokę zagubienia, nieuchwytnej władzy i samotności w tłumie.

Dzięki Agnieszce Holland i ARTE.tv Kafka znowu przemawia do społeczeństwa – nie jako pomnik literatury, lecz człowiek, który wciąż potrafi nazwać nasze lęki. Być może dopiero dziś naprawdę rozumiemy, jak prorocze były jego wizje. Żyjąc w świecie, który opisał, rozumiemy go na nowo. I właśnie dlatego warto dać temu głosowi jeszcze raz wybrzmieć – zaczynając od biograficznego dokumentu „Czy znasz Kafkę?” na ARTE.tv.

foto, źródło. ARTE.TV